اعتیاد و جنون دستاورد قرص‌های شب امتحان

افیون زیبایی که زهرش تا عمق وجود جوانان را می‌سوزاند. ریتالین همان جذاب زیبایی است، که قشر جوان مدعی است، جز بیدار و هوشمند نگه داشتن مغز در شب امتحان، مشکل دیگری ندارد که آن هم با یکی دو شب استراحت، بدن به حالت عادی برمی‌گردد، غافل ازآنکه این یاری‌گر شب‌های امتحان، می‌تواند جوانان را تا مرز جنون جلو ببرد.

گروه دانشگاه خبر‌گزاری فارس ـ عذرا کبورانی ـ  آزمون آغاز و استرس بر کلاس حکمفرماست، صدای کسی درنمی‌آید، سکوت محض کلاس اما ناگهان با صدای بهروز شکسته می‌شود « چقدر سوالات سخته » همهمه‌ای کلاس را فرامی‌گیرد، آشوبی که خبر از استرس دانشجوها و سختی سوالات می‌دهد، ضربه‌های آرام مراقب بر میز، اخطاری می‌شود برای حکمرانی مجدد سکوت، اما دنیای آرمین انگار متفاوت است، روی صندلی جلوی کلاس نشسته و غافل از پچ پچ‌ها و هیاهوی کلاس تند تند می‌نویسد، لبخندی بر لب دارد و هر از چندگاهی هم ناخودآگاه خودکار از دستش رها می‌شود. سکوت محض کلاس این بار با صـدای فریـاد و هیاهـوی کلاس مجاور می‌شکند، جوانی فریاد می‌کشد، قهقهه می‌زند و روی پای خود بند نیست. این اتفاقات این روز‌‌‌ها در دانشگاه‌های کشور کم و بیش دیده می‌شود، افیون زیبایی که زهرش تا عمق وجود جوانان را می‌سوزاند. ریتالین همان جذاب زیبایی است، که قشر جوان مدعی است، جز بیدار و هوشمند نگه داشتن مغز در شب امتحان، مشکل دیگری ندارد که آن هم با یکی دو شب استراحت، بدن به حالت عادی برمی‌گردد، غافل ازآنکه این یاری‌گر شب‌های امتحان، می‌تواند جوانان را تا مرز جنون و مرگ جلو ببرد. بعید است تا بحال نام ریتالین به گوش شما نرسیده باشد. دارویی که به شکل قرص برای درمان کودکان بیش فعال استفاده می‌شود.  مادران کودکان بیش فعالی که آنرا مصرف کرده‌اند، معتقدند تاثیر خوبی روی یادگیری و رفتار فرزندشان دارد. ریتالین جاذبه دیگری هم دارد که خیلی مشهورتر از تاثیرات درمانی یک دارو بر روی یک بیماری است.  *ریتالین و کاربردهای درمانی متیل فنیدیت با نام تجاری ریتالین  نام یک داروی محرک سیستم اعصاب مرکزی است. ریتالین از ۶۰ سال قبل برای درمان کودکان بیش فعال توسط پزشکان متخصص اعصاب تجویز می‌شود. قرص ریتالین کوچک و به رنگ سفید یا زرد است و تا حدی تلخ مزه. امروزه پزشکان ریتالین را به عنوان دارویی برای درمان کودکان بیش فعال می‌شناسند. این دارو برای اولین بار در سال ۱۹۴۴ توسط شیمی‌دانی از شرکت سیبا (که امروزه نوارتیس نام دارد) ساخته شد. همسر این شیمی‌دان مبتلا به فشار خون پائین بود و برای اینکه بتواند بهتر به فعالیت بپردازد از این محصول استفاده می‌کرد. بنابراین وی این ماده را ریتالین نام نهاد که برگرفته از نام همسرش ریتا بود. سال ۱۹۵۷ شرکت سازنده ریتالین را برای درمان افسردگی شدید، خستگی مزمن و نارکولپسی (حملات خواب در طی روز) معرفی کرد. آن زمان شرکت سیبا سعی داشت محصولش را به عنوان یک قرص نیروبخش و انرژی‌زا معرفی کند. مثلا در تبلیغاتش ابتدا خانم میانسال خانه‌داری را نشان می‌داد که به انبوهی از سیب زمینی‌های پوست نکنده غمگینانه نگاه می‌کند. در قسمت بعدی تبلیغ، بعد از مصرف ریتالین، نشان می‌داد که تمام سیب زمینی‌ها پوست کنده و خرد شده‌اند و آن خانم چهره نسبتا شادی دارد. البته تبلیغات اولیه برای بازاریابی محصول چندان موفقیت آمیز نشد. در سال ۱۹۶۰ این شرکت ترکیبی از ریتالین را با هورمون‌ها و ویتامین‌ها را به عنوان محصولی تقویت کننده با نام « ریتون » عرضه کرد که البته بعد از مدت کوتاهی عرضه آن متوقف شد. ولی این پایان داستان ریتالین نبود. از سال ۱۹۳۰ روانشناسانی که در حیطه روانشناسی کودک کار می‌کردند دریافته بودند که داروهای محرک می‌توانند تاثیرات مفیدی بر عملکرد درسی کودکان مشکل‌دار داشته باشند. آن زمان هنوز اصطلاح “بیش فعالی کودکان” مرسوم نشده بود و روان‌پزشکان توجه چندانی به این یافته‌ها نداشتند. اواخر دهه ۱۹۵۰ و در اوج دوران جنگ سرد، جامعه آمریکا توجه بیشتری به توانایی‌های تحصیلی دانش آموزانش کرد و در همان زمان شرکت سیبا تلاش کرد که کاربرد جدیدی را برای دارویش مطرح کند که آن افزایش توانمندی کودکان بیش فعال بود. سال ۱۹۶۱ ریتالین برای درمان کودکان مبتلا به بیش فعالی تائیده FDA را گرفت و به سرعت تبدیل به یکی از پرفروش‌ترین داروها شد. در حال حاضر ریتالین بیشترین دارویی است که برای کودکان بیش فعال و کم توجه تجویز می‌شود. بطوریکه  سالانه در آمریکا برای ۶ میلیون نفر نسخه می‌شود که ۷۵ درصد آنها کودکان بیش فعال هستند. * رسانه‌ای شدن ریتالین با استفاده نابجا آنچه ریتالین را به دنیای رسانه‌ها آورد، استفاده‌های نابجایی است که از آن صورت گرفت. ریتالین جزو موادی طبقه بندی می‌شود که قابلیت سوء مصرف بالایی دارد. گزارشات اولیه در مورد سوء مصرف آن باعث شد که این دارو در سال ۱۹۶۸ از بازار دارویی کشور سوئد جمع آوری شود. در سال ۱۹۹۶ مجله فوربس گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد میزان مصرف ریتالین بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۴ در ایالات متحده به چهار برابر رسیده بود. این افزایش در حدی بود که کمیته کنترل مواد مخدر آمریکا مامور شد در مورد آن بررسی دقیق‌تری کند. نتایج بررسی‌های این کمیته نشان داد که ۱۰ تا ۱۲ درصد دانش آموزان پسر در آمریکا ریتالین مصرف می‌کنند، آماری که بسیار فراتر از آمار کودکان بیش فعال (۳ درصد) است.در حقیقت بیش از ۹۰ درصد تولید جهانی ریتالین در آمریکا مصرف می‌شود.  طبق گزارشات آماری ریتالین جزو ۱۰ دارویی است که بیش از همه از داروخانه‌ها دزدیده می‌شود. امروزه این مطلب ثابت شده است که مصرف ریتالین در کودکان بیش فعال میزان تمرکز آنها را بالا می‌برد. همچنین مصرف این دارو در بیماران مبتلا به اختلالات خواب، نظیر نارکولپسی، به آنها کمک می‌کند که راحت‌تر بیدار بمانند. این مساله موجب شده است که در نقاط مختلف جهان بعضی از دانشجویان به امید دست یابی به تاثیرات مشابه در افراد بیش فعال، ریتالین را خودسرانه مصرف کنند. آنها این دارو را در شب‌های امتحانی مصرف می‌کنند تا راحت‌تر بتوانند بیدار بمانند و با تمرکز بیشتری درس بخوانند. طبق آمار ایالات متحده بیش از ۵ درصد دانشجویان این کشور حداقل یک بار سابقه مصرف ریتالین را به دلایل غیر پزشکی داشته‌اند و این آمار بین دانشجویان هنر به ۱۶ درصد هم رسیده است. متاسفانه سوء مصرف ریتالین در بین بعضی نوجوانان و جوانان رایج شده است. علت این مساله این است که اولا این دارو نسبتا ارزان و در دسترس است (به نسبت مواد مخدر خیابانی) و همچنین دارو بودن آن این تصور اشتباه را برای مصرف کننده ایجاد می‌کند که بی‌ضرر است. در صورتی که ریتالین اگر بصورت نامناسب مصرف شود (مصرف سرخود و در مقادیر بالا) همانند کوکائین می‌تواند معتاد کننده و مضر شود. همچنین بالا رفتن غیر ضروری دوپامین در مغز افراد سالم بدنبال مصرف این دارو باعث می‌شود که مغز نسبت به مکانیسم‌های طبیعی پاداش؛ نظیر غذا، عشق  و ارتباطات اجتماعی؛ غیرحساس شود و لذا فرد را افسرده کند. آنچه که این روزها دغدغه بسیاری از والدین و اساتید دانشگاه شده، مصرف این دارو در بین تعدادی از دانشجویان با اسم «قرص شب امتحان» است. شاید بهترین جا برای صحبت با دانشجوها درباره مصرف قرص ریتالین، پارکی در نزدیکی یکی از دانشکده‌های فنی باشد. جمع کردن دانشجوها در روزهای نزدیک به امتحانات کار خیلی سختی نیست. روزبه دانشجوی ترم ۴ یکی از دانشکده‌های فنی تهران است که درباره مصرف قرص ریتالین می‌گوید: مشکل من تمرکز نیست،  دردسر من خواب زیاد است. خواب تمام برنامه‌های من را به هم می‌ریزد. شنیده‌ام این قرص معجزه می‌کند، اما تا به حال استفاده نکرده‌ام. اشکان می‌گوید: ترم‌های قبل یک شب امتحان سختی داشتم، برای اینکه بیدار بمانم یک بار ریتالین مصرف کردم. مغزم سر شده بود. برخلاف بقیه رسماً عقلم را  از دست داده بودم؛ بی‌اشتها هم شده بودم، خدا را شکر زود متوجه شدم، دیگر ادامه ندادم.